نحوه اجرای میلگرد بستر در دیوار

میلگرد بستر راهکاری حیاتی در مقاوم‌سازی ساختمان‌ها، به‌ویژه در مواجهه با نیروهای جانبی مانند زلزله و باد است. این راهنما شما را با مراحل و نکات کلیدی اجرای صحیح میلگرد بستر در دیوار آشنا می‌سازد تا از پایداری و ایمنی سازه خود اطمینان یابید.

میلگرد بستر چیست و چرا اهمیت دارد؟

میلگرد بستر (Bed Joint Reinforcement) عضوی فلزی است که در بند بستر دیوار (بین رج‌های بلوک یا آجر) قرار می‌گیرد. هدف اصلی آن، افزایش مقاومت دیوار در برابر نیروهای خارج از صفحه (مانند زلزله و باد)، بهبود یکپارچگی و شکل‌پذیری، افزایش مقاومت برشی درون صفحه و کنترل ترک‌هاست. به‌کارگیری این میلگردها از ریزش دیوارها در هنگام زلزله جلوگیری کرده و خسارات جانی و مالی را به حداقل می‌رساند.

برای درک بهتر، نگاهی گذرا به ویژگی‌های اصلی میلگرد بستر خواهیم داشت:

این المان فلزی، با قرارگیری در بندهای افقی دیوار، نقش محوری در افزایش مقاومت برشی درون صفحه و مقاومت خمشی خارج از صفحه ایفا می‌کند و از بروز ترک‌های عمیق و ریزش دیوار در حوادثی نظیر زلزله جلوگیری می‌نماید.

انواع میلگرد بستر: خرپایی و نردبانی

میلگرد بستر عمدتاً در دو نوع خرپایی و نردبانی تولید می‌شود:

• میلگرد بستر خرپایی:دارای مفتول میانی زیگزاگی است و مقاومت بالاتری در برابر بارهای جانبی از خود نشان می‌دهد. این نوع عمدتاً در دیوارهای باربر و دیوارهایی که به استحکام بیشتری نیاز دارند، به کار می‌رود.
• میلگرد بستر نردبانی:دارای مفتول‌های میانی عمود بر مفتول‌های طولی است. این نوع سبک‌تر و اقتصادی‌تر بوده و عمدتاً در دیوارهای غیرباربر و تیغه‌های داخلی کاربرد دارد.

همانطور که در مبحث ششم استاندارد 2800 نیز تصریح شده است:

در دیوارهای بلوکی باید از عنصر مسلح‌کننده میلگرد بستر مورب یا نردبانیبرای دیوارهای دارای ملات ماسه سیمان و از بست‌های فولادی منقطع یا پیوسته برای دیوارهای دارای ملات بستر نازک و یا محصولات جدید مانند مش الیاف، جهت یکپارچه‌سازی و حفظ پیوستگی دیوار استفاده شود. اتصال دیوارها به سازه باید به نحوی انجام شود که در اثر خیز تیرهای زیر و بالای دیوار، جابه‌جایی نسبی طبقات یا عوامل واردکننده نیروی خارج از صفحه از جمله زلزله، باد و ...، قطعه دیوار پایدار بماند و عملکرد آن حفظ شود و از ایجاد ترک‌های شدید در دیوار جلوگیری کند.

مبحث ششم استاندارد 2800

برای انتخاب نوع مناسب میلگرد بستر، مقایسه ویژگی‌های هر دو نوع خرپایی و نردبانی می‌تواند مفید باشد:

مشخصات فنی و ضوابط کلی میلگرد بستر

میلگرد بستر باید مطابق با استانداردهای ملی و بین‌المللی تولید و اجرا گردد. مهم‌ترین مشخصات فنی و ضوابط کلی آن عبارتند از:

• جنس:فولاد گالوانیزه، فولاد ضد زنگ یا فولاد آجدار سردنورد.
• قطر مفتول:حداقل 4 میلی‌متر و حداکثر 8 میلی‌متر (نصف ضخامت ملات بستر). قطر 4 میلی‌متر رایج‌تر است.
• سطح مقطع:مفتول‌های طولی باید آجدار باشند تا چسبندگی بهتری با ملات برقرار کنند.
• تنش تسلیم و نهایی:حداقل تنش تسلیم 450 مگاپاسکال و حداقل تنش نهایی 550 مگاپاسکال (مطابق با ASTM A82/A951).
• فاصله نصب عمودی:حداکثر 60 سانتی‌متر (معمولاً هر 2 یا 3 رج) و حداکثر 1 متر طبق پیوست ششم استاندارد 2800.
• پوشش ملات:حداقل 1.5 سانتی‌متر ملات روی میلگرد بستر و حداقل 6 میلی‌متر بین واحد بنایی و میلگرد برای جلوگیری از خوردگی آن.
• عرض:5.5، 11، 15 سانتی‌متر (حدود 10 میلی‌متر کمتر از ضخامت دیوار).
• ضوابط:رعایت پیوست 6 استاندارد 2800، مبحث 8 مقررات ملی ساختمان، نشریه 819 و 729 الزامی است.

همانطور که در پیوست ششم آیین‌نامه 2800 نیز تصریح شده است:

مطابق بند 6-1-4-2-پ پیوست ششم آیین‌نامه 2800، میلگردها و بست‌های مورد استفاده باید طبق ضوابط مبحث هشتم مقررات ملی ساختمان در مواردی که مورد نیاز است از جنس فولاد ضد زنگ یا فولاد گالوانیزه و یا میلگرد آجدار سردنورد باشند. حداقل سطح مقطع عنصر مسلح‌کننده 0.0003 سطح مقطع مؤثر دیوار در برش خارج از صفحه باشد. حداکثر فاصله قائم قطعات مسلح‌کننده در ارتفاع دیوار یک متر است که باید قطعه بر اساس آن طراحی و محاسبه شود.

پیوست ششم آیین‌نامه 2800

جدول زیر خلاصه‌ای از مهم‌ترین ضوابط و مشخصات اجرایی میلگرد بستر را بر اساس استانداردهای متداول ارائه می‌کند:

پیش‌نیازها و ابزارهای لازم برای اجرای میلگرد بستر

برای اجرای موفق میلگرد بستر، آماده‌سازی و در اختیار داشتن ابزار و مصالح مناسب ضروری است:

مصالح مورد نیاز

• میلگرد بستر (نوع خرپایی یا نردبانی متناسب با طراحی)
• گیره میلگرد بستر و قلاب میلگرد بستر
• ملات ماسه سیمان با کیفیت مناسب
• بلوک‌های ساختمانی (آجری، سیمانی، سفالی، هبلکس و موارد مشابه)
• یونولیت یا پشم سنگ (برای جداسازی دیوار از سازه)

ابزار و تجهیزات

• دریل، رول‌پلاک و پیچ (جهت اتصال گیره‌ها به ستون‌های بتنی)
• دستگاه جوشکاری (جهت اتصال گیره‌ها به اسکلت فلزی یا وادارها)
• کمچه و شمشه (جهت پهن کردن ملات و کنترل تراز دیوار)
• تراز و شاقول (جهت اطمینان از صحت اجرای دیوارچینی)

مراحل گام به گام اجرای میلگرد بستر در دیوار

اجرای میلگرد بستر باید همزمان با دیوارچینی و با دقت بالا انجام شود. مراحل اصلی به شرح زیر است:

در ادامه، مراحل اصلی اجرای میلگرد بستر به صورت گام به گام شرح داده شده‌اند:

آماده‌سازی بستر دیوار و نصب اتصالات اولیه

قبل از شروع دیوارچینی، محل قرارگیری گیره‌ها روی ستون‌ها یا وادارها را مطابق نقشه‌های اجرایی مشخص نمایید. سپس با دریل سوراخ‌کاری کرده و رول‌پلاک‌ها را جای‌گذاری نمایید. گیره‌ها را با پیچ به ستون‌های بتنی متصل نمایید یا در اسکلت‌های فلزی، گیره‌ها را به وادارها جوش دهید. قلاب میلگرد بستر را درون سوراخ لوبیایی شکل گیره قرار دهید.

آجرچینی، جای‌گذاری میلگرد بستر و پوشش ملات

دیوارچینی را آغاز نمایید. زمانی که رج دیوار به تراز گیره‌ها رسید، میلگرد بستر آماده شده را روی رج دیوار قرار دهید. دقت نمایید که میلگرد بستر باید با قلاب همپوشانی داشته باشد و کاملاً در مرکز ضخامت ملات قرار گیرد. سپس روی میلگرد را با حداقل 1.5 سانتی‌متر ملات تازه بپوشانید و با کمچه تراکم کافی ایجاد نمایید تا هیچ فضای خالی باقی نماند. این مراحل را در فواصل تعیین شده (معمولاً هر 2 یا 3 رج) تکرار نمایید.

اتصال میلگرد بستر به سازه و وال پست

اتصال میلگرد بستر به ستون یا وال پست باید به گونه‌ای باشد که ضمن مهار دیوار، امکان حرکت مفصلی را فراهم آورد و نیروی عکس‌العملی به ستون وارد نسازد. در اسکلت‌های بتنی، گیره‌ها را می‌توان با پیچ و رول‌پلاک به ستون متصل نمود. در اسکلت‌های فلزی، اتصال به وادارها معمولاً با جوشکاری صورت می‌گیرد. در صورت استفاده از وال پست با اتصال کشویی، میلگرد بستر می‌تواند به وادار متصل شود، اما در اتصال تلسکوپی، هرگونه اتصال میلگرد بستر به وادار ممنوع است.

نکات اجرایی در گوشه‌ها و بازشوها

در محل گوشه‌های دیوار، قطعات میلگرد بستر را با الگوی رفت و برگشت یا برش اریب اجرا نمایید تا انتقال نیرو به بهترین شکل صورت گیرد. در اطراف بازشوها (مانند در و پنجره)، یک رج اضافی میلگرد بستر در بالا و پایین آستانه‌ها و سردرها اجرا نمایید تا مقاومت خمشی در این نقاط افزایش یابد. همچنین، از اجرای وصله میلگرد بستر در مجاورت گوشه‌ها و بازشوها خودداری نمایید.

اشتباهات رایج و توصیه‌های مهندسی برای اجرای موفق

رعایت نکات اجرایی و پرهیز از اشتباهات رایج، ضامن عملکرد صحیح میلگرد بستر است.

اشتباهات رایج که باید از آنها پرهیز نمود

• عدم پوشش کافی ملات:منجر به خوردگی میلگرد و کاهش عمر مفید آن می‌گردد.
• فاصله نامناسب میلگردها:کاهش کارایی در مقاوم‌سازی دیوار.
• وصله کردن میلگرد در نقاط حساس:از وصله در محل ستون‌ها، کنج‌ها و نزدیک بازشوها خودداری نمایید.
• اتصال میلگرد بستر به اتصالات کشویی دیوار به ستون یا وال پست تلسکوپی:این کار ممنوع است و عملکرد سازه را مختل می‌سازد.
• استفاده از میلگرد غیر گالوانیزه در مناطق مرطوب:خطر زنگ‌زدگی و فرسایش آن را در پی دارد.
• قرار دادن میلگرد بستر روی ملات خشک یا نازک.

توصیه‌های مهندسی برای نتیجه بهتر

در کنار پرهیز از اشتباهات، توجه به توصیه‌های زیر می‌تواند به بهبود کیفیت و دوام اجرای میلگرد بستر یاری رساند:

• جداسازی دیوار از سازه:بین دیوار و ستون‌ها یا تیرها، از مصالح تراکم‌پذیر مانند یونولیت یا پشم سنگ استفاده نمایید تا دیوار بتواند حرکت‌های جزئی را تحمل کند.
• کنترل تراز و شاقول:در حین کار، به طور مداوم تراز و شاقول بودن دیوار را کنترل نمایید تا از یکنواختی و استحکام آن اطمینان حاصل شود.
• انتخاب صحیح نوع میلگرد:برای دیوارهای باربر از نوع خرپایی و برای دیوارهای غیرباربر از نوع نردبانی استفاده نمایید.
• همپوشانی صحیح:در امتداد طولی دیوار، وصله‌ها را با حداقل 25 سانتی‌متر یا 75 برابر قطر میلگرد همپوشانی اجرا نمایید و از هم‌راستا شدن وصله‌ها در دو ردیف مجاور پرهیز نمایید.
• جلوگیری از خمیدگی‌های تیز:هنگام برش و آماده‌سازی میلگردها، از ایجاد خمیدگی‌های تیز خودداری نمایید.

میلگرد بستر راهکاری مؤثر و اقتصادی برای افزایش مقاومت و پایداری دیوارها در برابر نیروهای جانبی است. با رعایت دقیق مراحل اجرایی و ضوابط فنی، می‌توان از عملکرد بهینه این المان در ساختمان اطمینان حاصل نمود و ایمنی سازه را به طور چشمگیری بهبود بخشید. همواره توصیه می‌شود برای جزئیات طراحی و اجرای دقیق، با مهندسین متخصص مشورت نمایید.